| Արքա | Կառավարման Թվեր | Գործունեություն | Գործունեություն |
| Տրդատ Ա | 66-88թթ. | Հաղթել է հռոմեացիներին 62թ. Հռեանդեաի ճակատամարտում: | Եղել է շինարար արքա, նա կառուցել է Գառնու Հեթանոսական տաճարըևվերակառուցել էԱրտաշատ մայրաքաղաքը: |
| ՍանատրուկԲ | 88-110թթ. | Կառուցել է Մծուրք քաղաքը Մշո դաշտում Արածանի գետի ափին: | Սանատրուկի մասին գրել են պատմիչ Արիանոսը նրան համարելով արդար և ազնիվ ընթերցասեր թագավոր: |
| Վաղարշ Ա | 117-140թթ. | Վերականգնել է երկրի անկախությունը և Պարթևաց Խոսրով Ա արքայի աջակցությամբ հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր: | Կառուցել է Վաղարշապատ մայրաքաղաքը` ներկային Էջմիածինը, Շրեշ բլուրի վրա: |
| Սոհեմոս | 144-160թթ. և164-185թթ. | ||
| Պարթև Բակուր | 161-163թթ. | Նա զոհ է դառցել Հռոմեացիների կողմից: | |
| Վաղարշ Բ | 185-198թթ. | Նրա օրոք Արշակունիների թագավորությունը դարձավ ժառանգական | Նա դաշինք կնքեց Հռոմի կայսր Սևերիոսի հետ,սակայն 198թ. սպանվեց: |
| Խոսրով Ա | 198-215թթ. | Նա հաղթեց Կովկասյան լեռնականներին լուծելով իր հոր վրեժը: | նոր կայսր Կարակալան Ասորիքում(սիրիա) խաբեությամբ ձեռբակալեց Խոսրով Ա-ին որից հետո հրամայեց նրան ենթարկել մահապատժի: |
| Տրդատ Բ | 216-252թթ. | Նա հռոմեացիներին վտարեց Հայաստանից և դաշինք կնքեց Հռոմի նոր Կայսր Մակրիանոսի հետ, որը Հայաստանի նվիրեց զգալի տարածքներ: | Հռոմի կայսրը գերությունից ազատեց Տրդատի մորը, սակայն Հայաստանի հարևան Իրանի տարածքում 226թ. Տեղի ունեցավ Պետական հեղաշրջում, և Պարթև արշակունիների արքայատոհմը ոչնչացվեց |
| Արտավազդ | 252-262թթ. | ||
| Խոսրով ԲՄեծ | 262-287թթ. | Նա դաշինք կնքեց Հռոմի հետ և երկար ժամանակ պայքարեց Սասանյանների դեմ: | |
| Տրդատ Գ | 287-330թթ. | 297թ. Բասսեն գավառի Ոսխա գյուղի մոտ պարտության մատնեց Սասանյան արքա Մեսեհի զորքերին | 298թ. Մծմինում կնքվեց Հռոմեապարսկական 40-ամյա խաղաղության պայմանագիրը և Տրդատ Գ-ն ստացավ Հյուսիսային միջագետքը, Մծբին Վենեսիա կենտրոններով: Տրդատ Գ-ի օրոք 301թ. Հայաստանում ընդունվեց Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, իսկ 303թ. Տրդատ Գ-ն կատուցեց Էջմիածին եկեղեցին Հայոց առաջին կաթողիկոս Գրիգոր Լուսավորչի հետ միասին: |
| Խոսրով Գ | 330թ.-338թթ. | Դվին բլուրի վրա Խոսրով Կոտակը կառուցեց Դվին մայրաքաղաքը և ստեղծեց արհեստական երկու մեծ անտառներ, առաջինը ` Տաճարմայրի, որը ձգվել է Գառնու տաճարից մինչև մայրաքաղաք, երկրորդը ` Դվինից մինչև Արաքս գետ կոչվել է Խոսրովի անտառ: | Երբ Հայաստանը ենթարկվեց պարսից արքա Շապուհ Բ-ի հարձակումներին,Խոսրով Կոտակին հաջողվեց հաղթել պարսիկներին, չնայած զոհվեց սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանը, Խոսրովի հրամանով նոր սպարապետ նշանակվեց Վաչեի որդին Արտավազդ Մամիկոնյանը: |
| Տիրան | 339-350թթ. | Օրերից մի օր Տիրան թագավորը գնում է Ծոփք, Բնաբեղ ամրոցում կար եկեղեցի, Տիրանը որոշում է այդ եկեղեցում աղոթել, սակայն Հուսիկ կաթողիկոսը թույլ չի տալիս Տիրանին մտնել եկեղեցի, Տիրանի հրամանով Հուսիկը մահապատժի է ենթարկվում, այդպես ավարտվում է Հուսիկ կաթողիկոսի կյանքը, Տիրան թագավորի հրամանով նոր կաթողիկոս դառցավ Փառեմ Աշտիշատեցին, որը ևս շուտով հեռացվեց կաթողիկոսությունից, նրա փոխարեն նոր կաթողիկոս տրվեց ազգությամբ Ասորի Շահակ Աղբիանոսը: | Տիրանը պատժեց Ռշտունի և Արծրունի նախարարներին, քանի որ այս նախարարական տները շատ էին հզորացել և չէին ենթարկվում Տիրան թագավորին: |
| Արշակ Բ | 350-368թթ. | Արշակը թե եկեղեցու թե նախարարների բարի դրացիական հարաբերություններ հաստատեց: | Արշակ Բ-ի հրամանով կրկին կաթողիկոսը հանձնվեց Լուսավորիչներին:Կաթողիկոս դառցավ Ներսես Ա պարթևը (353-373), Ներսես մեծը 354թ. Տարոնի Աշտիշատ գյուղում հրավիրեց Հայ առաքելական եկեղեցու առաջին ժողովը, այս ժողովու ուներ մի նպատակ ` հաշտեցնել Հայ հասարկության բոլոր խավերին: |
| Պապ | 370–374 թթ. | Գահին հաստատվել է Հռոմեական կայսրության օժանդակությամբ՝ հայ–հռոմեական միացյալ բանակով ջախջախելով Հայաստան ներխուժած պարսկական զորքերը | նայած Պապը իշխել է երկրի համար արտաքին և ներքին ծանր պայմաններում, կարողացել է վերամիավորել Հայաստանից անջատված ծայրագավառները, չափավորել եկեղեցու տնտեսական և քաղաքական հզորությունը, փորձել է ազատվել Հռոմեական կայսրության գերիշխանությունից։ |
| Վարազդատ | 374–378 թթ. | Մինչդեռ Վարազդատը, լարելով թշնամի տերությունների միջև խուսանավելու և սեփական ուժերով Արշակունյաց թագավորության հզորությունը վերականգնելու քաղաքականություն, սպարապետի ծրագիրը դիտել է հայկական պետականության ինքնուրույնության զոհաբերում։ | 377–ին Վարազդատը հարկադրված է եղել ընդունել Սասանյան Պարսկաստանի գերիշխանությունը։ Շուտով պարսկական գերիշխանությունից ազատված Մանվել Մամիկոնյանը Կարինի դաշտում պարտության է մատնել Վարազդատի զորաբանակին՝ ձերբակալելով և սպանելով Բաթ Սահառունուն։ |
| Արշակ Գ | 378–389 թթ. | Պարսից Շապուհ II արքան սիրաշահել է Արշակին և հայ նախարարներին՝ կամենալով իր կողմը գրավել նրանց, կանխել Հայաստանի և Հռոմի մերձեցումը։ | 385–ին Արշակը ստիպված հեռացել է հռոմեական Հայաստան՝ ապաստանելով Եկեղյաց գավառում։ |
| Խոսրով Դ | 384-388 թթ. և 414 թ.- 415 թթ. | Արշակ Դ դիմեց կայսր Թեոդոսիոս I Մեծի օգնությանը՝ իր գահակալական իրավունքը վերականգնելու համար։ Սակայն Թեոդոսիոսը և Շապուհը Հայաստանը բաժանեցին (387) միմյանց միջև | ապուհ Ill-ի մահից (388) հետո Պարսից արքունիքը Խոսրովին կանչեց Տիզբոն և Հայոց պետական միասնությունը վերականգնելու ամբաստանությամբ բանտարկեց Անհուշ բերդում։ Խոսրովը բանտից ազատվեց և երկրորդ անգամ գահ բարձրացավ Հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևի միջնորդությամբ՝ իր եղբայր Վռամշապուհ թագավորի մահից հետո։ |
| Վռամշապուհ | 385-415 թթ. | 404–ից ոչ վաղ մեկնել է Հայկական Միջագետք, հաշտարար–միջնորդի դերով կարգավորել պարսկա-հռոմեական վեճերը։ | Վռամշապուհը մեծապես աջակցել է Հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևին և Մեսրոպ Մաշտոցին՝ հայ նոր գրերի ստեղծման և լուսավորական ձեռնարկումներին։ Վռամշապուհին նաև հաջողվել է միավորել Մեծ Հայքի երկու մասերը։ |
| Արտաշես Գ | 423–428 թթ. | Սասանյան թագավոր Վռամ Ե, երկյուղելով հայ նախարարներից, վարել է զուսպ, հանդուրժող քաղաքականություն և նախարարների խնդրանքով պարսկական գերիշխանության ներքո գտնվող Մեծ Հայքում թագավոր նշանակել Արտաշես Գ–ին։ | Ըստ հայ մատենագիրների, Արտաշես Գ լինելով անփորձ ու զեխ կյանքի հակված պատանի, հարուցել է նախարարների դժգոհությունը։ |
Արշակունիների թագավորությունը Մեծ Հայքի 3 թագավորական հարստություններից Արշակունիների արքայատոհմի հիմնած պետությունն է Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում։ Գոյատևել է շուրջ 4 դար՝ Ք.հ. 52 / 66 — 428 թթ.: Տարածքը կազմել է նվազագույնը 200 000 քառ. կմ (Արտաշես Գ-ի գահակալման տարիներին), առավելագույնը՝ 320 000 քառ. կմ՝ Տրդատ Մեծի օրոք։
Մայրաքաղաքը ի սկզբանե Արտաշատ քաղաքն էր, որ կառուցել էր Արտաշես Բարեպաշտը մ.թ.ա. 185 թվականին։ Ապա Վաղարշ Ա-ն (117-140) կառուցել է Վաղարշապատ, իսկ Խոսրով Գ Կոտակը (330-338)՝ Դվին մայրաքաղաքները
Պայքար հայոց գահի համար
40-ական թվականներին ներքին գահակալական կռիվներով զբաղված պարթևական պետությունը ի վիճակի չի լինում միջամտել Մեծ Հայքի գործերին։ Պարթևական պետությունը վերստին հզորանում է Վաղարշ I թագավորի ժամանակ (52-80)։ Մեծ Հայքի նկատմամբ Վաղարշը շարունակում է Արտավան III-ի քաղաքական գիծը։
Տրդատ Ա-ի կարճատև գահակալություն
Մեծ Հայքի թագավորությունը I դարի I քառորդում, Արշակունյաց հարստության առաջին գահակալների օրոք
52-ին պարթևական բանակը մտնում է Մեծ Հայք և գահ բարձրացնում Վաղարշի կրտսեր եղբայր Տրդատին: Արտաշատ և Տիգրանակերտ մայրաքաղաքներն ընդունում են Տրդատին, Իսկ Հռադամիզդը փախչում է Վիրք։ Սակայն զորքի մեջ համաճարակ սկսվելու և 53-ի խստաշունչ ձմռան պատճառով Տրդատը ետ է քաշվում Ատրպատական: Հռադամիզդը, օգտվելով ընձեռված հնարավորությունից, կրկին մուտք է գործում Արտաշատ, սակայն հայերը զենքի ուժով վտարում են նրան և 54-ին հրավիրում Տրդատին։ Հռոմի նոր կայսր Ներոնը (54-68), պարթևների դեմ ապստամբության դրդելով Վրկանաց երկիրը և Վաղարշի դեմ հանելով գահի նոր հավակնորդի, 54-ին Արևելք է ուղարկում խոշոր բանակ (24.000 զինվոր)՝ Ասորիքի կուսակալ Ումիտիոս Կվադրատոսի և Գնեոս Դոմետիոս Կորբուլոնի առաջնորդությամբ, որին պետք է միանային Կոմագենեի, Պոնտոսի, Փոքր Հայքի և Ծոփքի զորքերը։ Վաղարշ I-ը ստիպված 55-ին հաշտություն է խնդրում Ներոնից՝ Հռոմ ուղարկելով մի քանի փառատենչ Արշակունի իշխանների։ Սակայն Տրդատը չի հեռանում Մեծ Հայքից և շարունակում է գահակալել։ Հռոմի Ներոն կայսրը Կորբուլոնին հրահանգում է տապալել Տրդատի իշխանությունը։
Տիգրան Զ
58-ի գարնանը Կորբուլոնի բանակը (30.000 զինվոր) ներխուժում է Մեծ Հայք, որի հյուսիսային գավառները մինչ այդ ասպատակել էին իբերական զորքերը։ Զրկվելով Վրկանաց երկրի դեմ պատերազմող Վաղարշի օգնությունից՝ Տրդատը նահանջում է Ատրպատական: Անպաշտպան Արտաշատ մայրաքաղաքը գրավելուց և կործանելուց հետո Կորբուլոնը Տարոնով մտնում է Աղձնիք և գրավում Տիգրանակերտ քաղաքը։ 60 թվականին նվաճված Մեծ Հայքում թագավոր է նշանակվում Տիգրան Զ-ն։
Հռանդեայի հաշտություն
61 թվականին Վաղարշ I-ը Գերագույն ժողովում Տրդատին թագավոր է պսակում և պարթևական ուժերը կենտրոնացնում Հռոմի և նրա դրածո Տիգրան Զ-ի դեմ։ Պարթևական զորքերի մի մասը Տրդատի առաջնորդությամբ մտնում է Մեծ Հայք։ Նույն 61-ի ամռանը հռոմեական մի մեծ զորաբանակ Կապադովկիայի կուսակալ Կեսենիոս Պետոսի հրամանատարությամբ շարժվում է Մեծ Հայքի դեմ՝ այն նվաճելու մտադրությամբ։ Կապադովիկիայում ձմեռելուց հետո, 62-ի գարնանը հռոմեական բանակը ներխուժում է Մեծ Հայք և ճամբարում Արածանու ափին, Ծոփաց նահանգի Հռանդեա (հայ. Եռանդ) կոչվող ամրացված վայրում։ Հայ-պարթևական միացյալ ուժերը խորտակում են Հայկական Տավոսի լեռնանցքները պաշտպանող հռոմեական պահակակետերը և արագ ռազմերթով պաշարում Պետոսի բանակի ճամբարը՝ հարկադրելով վերջինիս հանձնվել։ Կարճատև բանակցություններից հետո, որը վարում էր հայ-պարթևական միացյալ ուժերի սպարապետ Վասակը, Պետոսը հաշտություն է խնդրում, զինաթափվում և, հանձնելով գերիներին ու կողոպտված ռազմավարը, հապճեպորեն նահանջում։
Տրդատ Ա-ի ուղևորությունը Հռոմ և հաստատումը Մեծ Հայքի գահին
64-ին Արևելք է ժամանում հռոմեական նոր զորաբանակ՝ Կորբուլոնի առաջնորդությամբ, որը նույն Հռանդեա վայրում բանակցություններ է վարում Տրդատի հետ, ինչի արդյունքում պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում, որ Տրդատը մեկնի Հռոմ և իր թագն անձամբ ստանա կայսրից։ 65-ին մեծ շքախմբով (3000 մարդ) Տրդատը ճանապարհվում է Հռոմ, ուր ճոխ հանդիսավորությամբ թագադրվում և 66-ին վերադառնում ու խաղա
։